Zniekształcenia poznawcze – jak nasze myśli kreują rzeczywistość
W psychologii, zniekształcenia poznawcze stanowią kluczowy obszar badawczy, rzucając światło na sposób, w jaki ludzie przetwarzają informacje i interpretują otaczającą ich rzeczywistość. To myślowe błędy, zaburzenia czy uproszczenia, które wpływają na nasze spojrzenie na świat, decyzje oraz relacje z innymi. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się kilku powszechnym rodzajom zniekształceń poznawczych, zastanowimy się, jak wpływają na nasze myślenie i jak możemy z nimi skutecznie pracować. Zapraszam do zgłębienia tematu zniekształceń poznawczych, aby lepiej zrozumieć, jak nasze myślenie wpływa na nasze doświadczenia i jak możemy kształtować bardziej realistyczne perspektywy.
Czym są zniekształcenia poznawcze?
W psychologii, zniekształcenia poznawcze to myślowe błędy, zaburzenia lub uproszczenia, które wpływają na sposób, w jaki ludzie przetwarzają informacje. Te zniekształcenia mogą prowadzić do myślenia irracjonalnego, błędnych przekonań czy negatywnych interpretacji sytuacji. Stanowią one istotny element teorii psychologicznych, takich jak teoria poznawcza, kognitywistyczna psychologia kliniczna i terapia poznawczo-behawioralna. Zniekształcenia poznawcze są niczym innym jak filtrami lub różowymi okularami, przez które ludzie patrzą na świat, na różne sytuacje, doświadczenia oraz drugiego człowieka.
Jakie są rodzaje zniekształceń poznawczych?
Poniżej znajduje się lista kilku powszechnych zniekształceń poznawczych:
- Filtry poznawcze: Skupianie się na pewnych aspektach sytuacji i ignorowanie innych. Na przykład, filtrując informacje pozytywne i koncentrując się jedynie na negatywnych.
Są to też skłonność do interpretowania zdarzeń w kontekście własnych doświadczeń, uczuć i perspektywy, bez uwzględniania szerszego kontekstu. Zaliczyć tutaj też różnego rodzaju stereotypy, przez które możemy patrzeć na drugiego człowieka. Np: każdy cygan to złodziej albo każdy wyznawca islamu, to terrorysta.
- Uogólnianie: Wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie pojedynczych sytuacji. Na przykład, po jednym niepowodzeniu zakładanie, że zawsze wszystko będzie się kończyć niepowodzeniem.
Uogólnianie to jedno z zniekształceń poznawczych, które polega na wyciąganiu ogólnych wniosków na podstawie pojedynczych sytuacji, wydarzeń lub doświadczeń. W praktyce oznacza to, że osoba stosuje pewne reguły czy wnioski wypracowane na podstawie jednej konkretnej sytuacji do całej kategorii, bez brania pod uwagę zróżnicowania czy odstępstw.
Przykład uogólniania:
Sytuacja: Osoba nie zdała egzaminu z matematyki.
Uogólnianie: „Jestem beznadziejny w matematyce. Nigdy nie będę w stanie zdać żadnego egzaminu z tej dziedziny.”
W tym przypadku jedna nieudana sytuacja (niezaliczenie egzaminu) prowadzi do uogólnienia negatywnego przekonania o całej dziedzinie (matematyka) i swoich umiejętnościach w niej. Jest to jedno z zniekształceń poznawczych, które może prowadzić do pesymistycznego myślenia i ograniczania się w podejmowaniu nowych wyzwań.
-
Czarne-białe myślenie: Patrzenie na świat w kategoriach skrajnych, bez uwzględniania odcieni szarości. Wszystko jest albo „dobre”, albo „złe”, bez pośrednich stanów. Można powiedzieć, że jest to wyolbrzymianie. Robienie z igły widły, z jednej kropli – morza.
Czarne-białe myślenie, znane również jako myślenie skrajne, to jedno z zniekształceń poznawczych, które polega na patrzeniu na świat w kategoriach skrajnych, bez uwzględniania odcieni szarości czy niuansów. W tym rodzaju myślenia sytuacje są przedstawiane jako całkowicie „dobre” lub „złe”, bez pośrednich stanów czy możliwości.
Przykład czarno-białego myślenia:
Sytuacja: Osoba popełniła niewielki błąd w pracy.
Czarne-białe myślenie: „Znowu zepsułem wszystko. Jestem totalnym nieudacznikiem.”
W tym przypadku jedna sytuacja (popełnienie błędu) prowadzi do skrajnej i jednostronnej oceny siebie jako „totalnego nieudacznika”. Czarne-białe myślenie często prowadzi do nadmiernego uproszczenia rzeczywistości i przekonania, że istnieje tylko jedno możliwe rozwiązanie lub jedna prawidłowa interpretacja sytuacji.
- Mówienie o sobie w przyszłości: Antycypowanie negatywnych wydarzeń w przyszłości, często bez wystarczających dowodów na to, że takie wydarzenia rzeczywiście nastąpią.
„Mówienie o sobie w przyszłości” to jedno z zniekształceń poznawczych, które polega na przewidywaniu negatywnych wydarzeń w przyszłości, pomimo braku dostatecznych dowodów na to, że takie wydarzenia rzeczywiście nastąpią. Osoba poddająca się temu zniekształceniu tworzy w swoim umyśle scenariusze katastroficzne, zakładając, że coś złego musi się wydarzyć, nawet jeśli obiektywne dane nie wspierają takich wniosków.
Przykład mówienia sobie przyszłość:
Sytuacja: Osoba dostaje propozycję nowej pracy.
Mówienie o sobie w przyszłości: „Na pewno sobie nie poradzę. Pewnie popełnię mnóstwo błędów, wszyscy mnie będą krytykować, a w końcu zwolnią mnie. Moje życie zawodowe się skończy.”
W tym przypadku jednostka przewiduje negatywne konsekwencje, które są mocno przesadzone i nie mają oparcia w rzeczywistych faktach. To zniekształcenie poznawcze może prowadzić do unikania nowych wyzwań, ograniczania się w działaniach oraz doświadczania niepotrzebnego stresu i niepokoju.
Terapeuci często pracują z osobami, które wykazują takie zniekształcenia poznawcze, aby pomóc im zidentyfikować irracjonalne myśli i zastąpić je bardziej realistycznymi i pozytywnymi perspektywami. W ramach terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) nauka rozpoznawania i przekształcania takich myśli jest często kluczowym elementem procesu terapeutycznego.
- Przerywanie myślenia: Przerywanie myślenia w pewnym punkcie, ignorując istotne informacje. Może to prowadzić do błędnych wniosków albo żadnych wniosków i powielania wciąż tych samych błędów. Można powiedzieć, że w tym wypadku zamiatane są problemy pod dywan.
Przerywanie myślenia to kolejne z zniekształceń poznawczych, które polega na przerywaniu lub zakłócaniu logicznego biegu myśli, zanim osiągnie ona naturalne zakończenie. Osoba poddająca się temu zniekształceniu może wycofać się z myślenia, nie doprowadzając do pełnego zrozumienia sytuacji czy problemu.
Przykład przerywania myślenia:
Sytuacja: Osoba zaczyna analizować własne uczucia i zachowania w jakimś problemie, który na niego spadł.
Przerywanie myślenia: „Nie chcę o tym myśleć. To za trudne. Lepiej, żeby się tym nie przejmować.”
W tym przykładzie osoba unika kontynuacji myślenia o trudnych emocjach lub sytuacjach, co może prowadzić do unikania problemów, a także utrudniać zrozumienie własnych reakcji czy potrzeb.
Przerywanie myślenia może być mechanizmem obronnym mającym na celu ochronę przed nieprzyjemnymi myślami lub emocjami. Jednakże, może to również prowadzić do utrzymywania się problemów emocjonalnych, ponieważ unikamy ich analizy i rozwiązania.
- Personalizacja: Przyjmowanie na siebie odpowiedzialności za wydarzenia, które nie zależą od jednostki. Na przykład, czucie się winnym za coś, co nie jest wynikiem jej działań.
Personalizacja to zniekształcenie poznawcze polegające na przejmowaniu nadmiernie na siebie odpowiedzialności za zdarzenia zewnętrzne lub interpretowanie ich w kontekście własnej osoby, nawet jeśli faktycznie nie ma się wpływu na dane wydarzenie. Osoba poddająca się personalizacji może doszukiwać się swojej winy lub związku z negatywnymi sytuacjami, nawet gdy są one niezależne od jej działań.
Przykład personalizacji:
Sytuacja: Spotkanie w pracy nie idzie zgodnie z planem.
Personalizacja: „To moja wina, że to spotkanie jest nieudane. Ludzie pewnie uważają, że jestem beznadziejny w pracy.”
W tym przypadku osoba bierze na siebie pełną odpowiedzialność za niepowodzenie spotkania, chociaż mogą być różne czynniki wpływające na jego przebieg, z którymi niekoniecznie ma związane.
Personalizacja może prowadzić do nieuzasadnionego poczucia winy, obniżonego poczucia własnej wartości i nadmiernego obarczania się odpowiedzialnością za zdarzenia, na które nie ma się wpływu.
- Filtr negatywny: Skupianie się wyłącznie na negatywnych aspektach sytuacji, pomijając pozytywne. Czyli szklanka zawsze jest do połowy pusta. Jest źle, a będzie jeszcze gorzej.
Filtr negatywny to zniekształcenie poznawcze, które polega na skupianiu się głównie na negatywnych aspektach sytuacji, pomijając lub minimalizując pozytywne elementy. Osoba stosująca filtr negatywny może zauważać jedynie te aspekty, które potwierdzają jej negatywne przekonania lub uprzedzenia, ignorując równocześnie pozytywne aspekty danej sytuacji.
Przykład filtru negatywnego:
Sytuacja: Osoba otrzymuje pozytywną opinię od współpracowników na temat swojej pracy.
Filtr negatywny: „To pewnie tylko dlatego, że nie chcą mnie skrytykować otwarcie. Na pewno myślą, że jestem niekompetentny.”
W tym przypadku osoba ignoruje pozytywne opinie i przypuszczenia współpracowników, koncentrując się wyłącznie na negatywnych przypuszczeniach i zakładając, że pozytywne opinie są nieszczere.
Filtr negatywny może prowadzić do pesymistycznego spojrzenia na siebie, innych i otaczającą rzeczywistość. W terapii, terapeuci pomagają jednostkom świadomie rozpoznawać i modyfikować ten filtr, aby uzyskać bardziej zrównoważony i obiektywny sposób postrzegania świata. Skupienie się na pozytywnych aspektach sytuacji może przyczynić się do poprawy samopoczucia i redukcji negatywnego wpływu zniekształceń poznawczych.
-
Zbyt szerokie lub zbyt wąskie rozumowanie: Wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie zbyt małej liczby informacji lub przeciwnie, uwzględnianie zbyt wielu szczegółów, co prowadzi do błędnych wniosków.
Zbyt szerokie lub zbyt wąskie rozumowanie to zniekształcenie poznawcze, które dotyczy zakresu myślenia jednostki w odniesieniu do informacji czy sytuacji. Może to oznaczać albo uwzględnianie zbyt wielu szczegółów i elementów, co prowadzi do utraty perspektywy ogólnej, albo skupianie się na jednym aspekcie i pomijanie ważnych informacji, co prowadzi do uproszczenia i błędnego zrozumienia sytuacji.
Zbyt szerokie rozumowanie: Osoba uwzględnia zbyt wiele informacji, szczegółów czy kontekstów, co może prowadzić do utraty klarowności i trudności w wyciąganiu właściwych wniosków.
Przykład zbyt szerokiego rozumowania: „Nie mogę podjąć decyzji co do nowej pracy, ponieważ muszę wziąć pod uwagę każdy możliwy scenariusz i wszystkie możliwe skutki.” W takim wypadku osoba nigdy nie będzie gotowa. Można powiedzieć, że tak mają tzw. perfekcjoniści, u których wszystko musi być dopięte na ostatni guzik.
Zbyt wąskie rozumowanie: Osoba skupia się jedynie na jednym aspekcie sytuacji, pomijając inne ważne elementy, co prowadzi do niepełnego zrozumienia danego kontekstu.
Przykład zbyt wąskiego rozumowania: „Nie udało mi się w jednym konkursie, więc muszę być beznadziejny w tym, co robię. Nie mam talentu.”
Wesprzyj Mnie:
Dałem do myślenia?
Jeśli tak, to możesz mnie wesprzeć “małą czarną”, bo lubię brunetki :):) klikając w poniższy link:
Wszystko idzie na rozwój tego bloga – serwer, domena, autoresponder oraz na moją motywację do pisania. Muszę przecież mieć dużo energii, żeby pisać obszerne blogi takie jak ten, a to oznacza, że mała czarna jest wskazana :):) A tak serio, to będzie mi bardzo miło, że ktoś mnie docenił zgodnie z prawem wzajemności :):)
Oceń Wpis:
Jeśli dałem do myślenia, to daj pięć gwiazdek, zostaw jakiś komentarz, a także podziel się nim z kilkoma Twoimi
najbliższymi osobami. Jeśli coś Ci się nie podobało, to również daj konstruktywną krytykę. Chętnie podyskutuję i ewentualnie dowiem się czegoś nowego. Napisz jakie masz zdanie na ten temat w komentarzu.
